اعتبار در امور مالی چیست و چه تفاوتی با وام دارد؟ آشنایی با مفهوم خرید اعتباری
افراد به‌طور معمول هزینه کالاها یا خدمات مورد نیاز خود را به دو روش پرداخت پول نقد یا پرداخت با استفاده از کارت‌های بانکی انجام می‌دهند. جدای از این دو روش که سال‌هاست در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرند، روشی محبوب برای پرداخت هزینه‌ها در بسیاری از نقاط جهان پذیرفته شده است که با عنوان خرید اعتباری شناخته می‌شود. در خرید اعتباری افراد یا از کارت‌های اعتباری استفاده می‌کنند که از سوی بانک‌ها و مؤسسات مالی صادر می‌شود، یا از سرویس‌هایی جدیدتر با عناوینی مثل «الان بخر، بعداً پرداخت کن» (Buy Now Pay Later یا به اختصار BNPL) استفاده می‌کنند.
شکل ارائه اعتبار در سرویس‌های BNPL تفاوت‌هایی با نحوه ارائه وام یا کارت‌های اعتباری از سوی بانک‌ها و مؤسسات مالی سنتی دارد که در این مطلب آن را دقیق‌تر بررسی می‌کنیم؛ اما هر دو آنها با یک هدف ارائه می‌شوند و آن فراهم‌کردن امکان خرید کالا یا استفاده از خدمات برای مشتریان، بدون نیاز به پرداخت آنی هزینه‌هاست.
در این مقاله از مجله نوبیتکس با مفهوم اعتبار در امور مالی آشنا شده، تفاوت اعتبار با وام را توضیح می‌دهیم و به برخی از مزایای خرید اعتباری اشاره می‌کنیم.
فهرست عناوین
اعتبار در امور مالی چیست؟
اعتبار اعطای امتیاز خرید کالا یا استفاده از خدمات بدون نیاز به پرداخت بلافاصلهٔ هزینه‌هاست. به زبان ساده‌تر، ارائه دهندگان اعتبار این امکان را به مشتریان خود می‌دهند تا کالایی را خریداری کرده یا از یک سری خدمات مشخص استفاده کنند و هزینه آن را طبق یک زمان‌بندی مشخص، در آینده بپردازند. بازپرداخت این هزینه ممکن است به‌صورت یک‌جا یا تقسیم‌شده (اقساطی) باشد. ممکن است ارائه دهنده اعتبار، در ازای این کار از مشتری کارمزد یا هزینه‌ای اضافه تحت‌عنوان بهره یا سود ارائه اعتبار دریافت کند. البته این امکان هم وجود دارد که سود اعتبار از فروشگاه‌ها یا ارائه‌دهندگان خدماتی گرفته شود که اعتبار در آنها هزینه می‌شود. با این کار، متقاضی اعتبار هزینه‌ای پرداخت نمی‌کند و میبل اشخاص به استفاده از خدمات اعتباری افزایش می‌یابد. ارائه دهندگان اعتبار ممکن است این سرویس را به‌صورت تضمین‌شده (با وثیقه‌گذاری) یا تضمین‌نشده (بدون نیاز به وثیقه‌گذاری) ارائه کنند.
تفاوت اعتبار با وام
اعتبار (با در نظر گرفتن مفهوم کلی کلمه) انواع مختلفی دارد که از بین آنها می‌توان به اعتبار مصرفی (همان خرید اعتباری)، اعتبار بانکی (همان وام یا تسهیلات) و اعتبار معاملاتی (همان مارجین در صرافی‌ها یا کارگزاری‌ها) اشاره کرد. در این مقاله، همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، عمدتاً به توضیح اعتبار مصرفی می‌پردازیم که کاربرد آن در انجام خریدهای اعتباری است. با این حال، خوب است برای شفاف‌ترشدن موضوع، تفاوت‌های بین اعتبار مصرفی و وام را شرح دهیم.
همان‌طور که گفته شد، وام و اعتبار هر دو محصولاتی مالی هستند که از سوی بانک‌ها و مؤسسات مالی ارائه می‌شوند. مبلغ اعتبار به‌طور معمول کمتر از وام است؛ یعنی از وام برای قرض‌گرفتن مبالغ سنگین‌تر استفاده می‌شود. با توجه به مبلغ بیشتر وام نسبت به اعتبار، دوره بازپرداخت وام اغلب طولانی‌تر از دوره‌های بازپرداخت اعتبار بوده و اقساط آن نیز بیشتر است.
سرویس‌های BNPL به ازای اعتباری که به متقاضیان خود ارائه می‌دهند، سودی دریافت نمی‌کنند و نرخ بهره در آنها صفر است. دریافت وام اما، نیاز به پرداخت سود دارد و نرخ بهره در آنها با توجه به نوع وام می‌تواند متفاوت باشد.
دریافت وام اغلب نیاز به ارائه وثیقه، از نوع دارایی‌هایی ملموس نظیر اسناد ملکی یا تضامینی مانند چک و سفته دارد. اعطای اعتبار اما، در بسیاری از موارد بدون وثیقه انجام می‌شود و برخی سرویس‌های ارائه‌دهنده اعتبار، دارایی‌های غیرملموس نظیر ارزهای دیجیتال را هم به‌عنوان وثیقه می‌پذیرند.
تفاوت نهایی و مهم بین وام و اعتبار، شکل هزینه‌شدن آنهاست. وام اغلب به‌صورت وجه نقد در اختیار متقاضی قرار می‌گیرد و می‌توان از آن برای خرید کالا، استفاده از خدمات یا سرمایه‌گذاری بدون محدودیت استفاده کرد. البته بانک‌ها وام‌هایی نیز ارائه می‌کنند که برای مثال ویژه خرید مسکن، خرید خودرو یا راه‌اندازی کسب‌وکار است. در خدمات اعتباری موجود در ایران اما، شرایط هزینه‌شدن پول اغلب کنترل‌شده‌تر است. یعنی معمولاً ارائه‌دهندگان اعتبار با فروشگاه‌های خاصی قرارداد دارند که دریافت‌کنندگان اعتبار صرفاً می‌توانند از اعتبار خود برای خرید از آن فروشگاه‌ها استفاده کنند.
خرید اعتباری چگونه انجام می‌شود؟
مراحل دریافت اعتبار از بانک‌ها، مؤسسات مالی یا شرکت‌های نوآور فعال در حوزه وام‌دهی (LendTech) در ایران و سراسر جهان، به‌طور کلی و خلاصه به این ترتیب است:
- مشتری ابتدا مراحل ثبت‌نام و احراز هویت خود را کامل می‌کند.
- در ادامه درخواست اعتبار خود را ثبت کرده و مدارک مورد نیاز برای اعتبارسنجی را ارائه می‌کند.
- ارائه‌دهنده اعتبار، رتبه اعتباری مشتری را با روش‌های مختلف تعیین کرده و در صورت نیاز از او درخواست ارائه تضمین یا وثیقه می‌کند.
- مشتری پس از دریافت رتبه اعتباری مورد نیاز یا ارائه تضمین، اعتبار را دریافت می‌کند.
- اعتبار دریافت‌شده در ادامه در یک دوره مشخص و با بهره مشخص توسط مشتری بازپرداخت می‌شود.
همان طور که تا اینجا متوجه شدید، برخی اصطلاحات و تعاریف مانند وثیقه، دوره بازپرداخت، نرخ بهره و… در خرید اعتباری دخیل می‌شود که لازم است با آنها آشنا شویم تا دید کامل‌تری از مفهوم اعتبار و خرید اعتباری داشته باشیم.
وثیقه‌گذاری یا ارائه تضمین
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، اعطای اعتبار به مشتریان به دو صورت تضمین‌شده و تضمین‌نشده انجام می‌شود. در روش تضمین نشده، مشتری اغلب بر اساس سوابق مالی خود اعتبارسنجی شده و اعتبار دریافت می‌کند. مبلغ اعتبار نیز بسته به سوابق مشتری متغیر است؛ یعنی هرچه مشتری از نظر مالی سابقه بهتری داشته باشد، می‌تواند اعتبار بیشتری از ارائه‌دهنده دریافت کند.
در روش تضمین‌شده اما، مشتری برای دریافت اعتبار باید نوعی تضمین ارائه کند. این تضمین ممکن است در قالب سفته، چک یا اسنادی مشابه آن دریافت شود که در صورت نیاز، امکان مطالبه اعتبار پرداخت‌شده به‌صورت قانونی را در اختیار ارائه‌دهنده اعتبار قرار دهد. در روش تضمین‌شده، وجود وثیقه این امکان را به صادرکنندگان اعتبار می‌دهد تا مبالغ بزرگتری را در اختیار متقاضیان قرار دهند.
دیگر روش تضمین اعتبار این است که مشتری یک دارایی را که به‌خودی‌خود دارای ارزش مشخص است، به‌عنوان تضمین نزد اعتباردهنده به امانت گذاشته یا اصطلاحاً وثیقه‌گذاری کند. این دارایی می‌تواند ملموس (فیزیکی) یا غیرملموس (مجازی) باشد. بدین ترتیب برای ارائه‌دهنده اعتبار این اطمینان حاصل می‌شود که مشتری قادر به بازپرداخت اعتبار دریافت‌شده خواهد بود. از سوی دیگر، متقاضیانی هم که ممکن است سوابق مالی قابل‌اتکایی نداشته باشند، قادر خواهند بود به ضمانت دارایی‌هایی که در اختیار دارند، اعتبار دریافت کنند.
اشکال مختلف وثیقه
رایج‌ترین اشکال وثیقه سنتی، اسناد ملکی، سپرده‌های بلندمدت بانکی، چک و سفته است. سابقه استفاده از این وثیقه‌ها در اعطای وام و اعتبار بسیار طولانی است، اما با ورود دارایی‌های غیرملموس یا مجازی به دنیای امور مالی، معایب اشکال سنتی وثیقه پررنگ‌تر از قبل به نظر می‌رسد. چالش اصلی، دسترسی به این وثیقه‌هاست. بسیاری از افراد امکان ارائه یک سند ملکی یا اوراقی مانند چک را به دلایل مختلف ندارند. درمورد دارایی‌های مجازی، از جمله ارزهای دیجیتال اما، این چالش از قبل حل‌شده است. افراد در سطوح اقتصادی مختلف امکان تهیه ارزهای دیجیتال را دارند و همین مسئله، فراگیری و دسترسی به این دارایی‌ها را بیشتر کرده است.
مورد مهم بعدی، نقدشوندگی دارایی‌های موضوع وثیقه است. دارایی‌های مثل املاک نقدشوندگی بالایی ندارند و بعضاً ارزش‌گذاری آنها نیز نیاز به صرف هزینه برای انجام کارشناسی‌های دقیق دارد. در مورد اوراقی مانند چک و سفته هم، صادرکننده این اوراق لزوماً پشتوانه مالی برای عمل به تعهدات خود ندارد. نقدنشدن اوراقی مانند چک، از سالهای گذشته چالشی در سیستم بانکی کشور بوده و همچنان همین‌طور است. در مقابل دارایی‌های مجازی، به‌طور خاص ارزهای دیجیتال، همواره ارزش مشخصی دارند، نقدشوندگی آنها بیشتر اغلب دارایی‌های سنتی است. ضمناً چالش عمل به تعهدات نیز در وثیقه‌های مبتنی بر ارز دیجیتال حل شده است. شخصی که مقداری از دارایی دیجیتال خود را به‌عنوان وثیقه ارائه می‌کند، تضمین کرده است که اگر موفق به بازپرداخت اعتباری دریافتی نشد، امکان عمل به تعهدات خود را خواهد داشت.
نرخ بهره یا سود اعتبار
درست مثل بانک‌ها که در ازای پرداخت وام به مشتریان خود درصد مشخصی از مبلغ وام را به‌عنوان سود وام بانکی دریافت می‌کنند، برخی سرویس‌های اعتباری نیز خدمات خود را با نرخ بهره مشخصی ارائه می‌کنند؛ یعنی مشتری باید طی فرایند بازپرداخت، معادل درصد مشخصی از اعتبار دریافتی را به ارائه‌دهنده اعتبار بپردازد.
دوره بازپرداخت
اعتباری که توسط مشتریان دریافت می‌شود، باید در یک بازه زمانی مشخص (به همراه سود در صورت وجود بهره) به اعتباردهنده بازپرداخت شود. بازپرداخت اعتبار اغلب به‌صورت تقسیم‌شده یا اقساطی انجام می‌شود؛ یعنی مشتری می‌تواند کل اعتبار دریافتی خود را برای مثال در ۳ قسط و طی ۳ ماه بازپرداخت کند. امکان بازپرداخت اقساطی اعتبار یکی از اصلی‌ترین دلایل استفاده افراد از سرویس‌های خرید اعتباری محسوب می‌شود.
کارمزد خدمات
ارائه دهندگان اعتبار ممکن است مبلغ مشخصی را به‌عنوان کارمزد ارائه خدمات خود از گیرنده اعتبار دریافت کنند. این کارمزد جدای از نرخ بهره محاسبه می‌شود و اغلب به جای درصد مشخصی از مبلغ اعتبار، یک هزینه ثابت است.
کارمزد وثیقه‌گذاری
شکلی دیگر از کارمزد که ممکن است از متقاضی اعتبار دریافت شود، کارمزد وثیقه‌گذاری است. در وثیقه‌گذاری برخی دارایی‌ها مانند سهام یا اوراق مشارکت، شخصی که درخواست دارد از اوراق خود به‌عنوان وثیقه نزد بانک (نهاد مسئول صدور اعتبار) استفاده کند، باید کارمزدی را بابت این وثیقه‌گذاری به به نهاد متولی نگهداری از وثیقه (شرکت سپرده‌گذاری) پرداخت کند.
هزینه‌کرد اعتبار
شکل هزینه‌شدن اعتبار اعطاشده به متقاضی به دو صورت است؛ حلقه‌باز (Open-loop) و حلقه‌بسته (Closed-loop). در مدل حلقه باز، متقاضی اعتبار دریافتی را می‌تواند بدون محدودیت در هر فروشگاه یا مرکز ارائه خدمات هزینه کند. در این شکل، اعتبار اغلب به‌صورت کاملاً نقدی در اختیار متقاضی قرار می‌گیرد. در مدل حلقه بسته اما، متقاضی صرفاً می‌تواند اعتبار دریافتی خود را در مراکزی که از قبل مشخص‌شده‌اند، هزینه کند. مدل بسته‌تر هم این است که متقاضی فقط مجاز به خرید کالاها یا پرداخت هزینه خدماتی معین باشد.
خرید اعتباری در ایران
در ایران نیز طی سالهای اخیر مجموعه‌هایی مشابه سرویس‌های اعطای اعتبار، اعطای وام یا BNPL کار خود را آغاز کرده‌اند. با این حال، مفهوم اعتبار یا BNPL همچنان در ایران، در مقایسه با کشورهایی نظیر ایالات متحده، شناخته‌شده نیست. برای نمونه، برآوردهای دفتر فدرال رزرو در آتلانتای آمریکا نشان می‌دهد ۷۷ درصد از مصرف‌کنندگان بالای ۱۸ سال آمریکایی حداقل یک کارت اعتباری دارند. این کارت‌های اعتباری جدای از کارت‌های نقدی هستند که امکان برداشت مستقیم از موجودی حساب بانکی را به افراد می‌دهند.
مراحل خرید اعتباری در ایران نیز در بسیاری از بخش‌ها مشابه فضای بین‌الملل است. افراد باید یک ارائه‌دهنده اعتبار یا سرویس «الان بخر، بعداً پرداخت کن» معتبر را از بین گزینه‌های موجود انتخاب کرده، در آن ثبت‌نام و احراز هویت انجام دهند، مراحل اعتبارسنجی را طی کرده و در صورت نیاز نوعی تضمین یا وثیقه ارائه کرده و در نهایت اعتبار مورد نیاز خود را با شرایط بازپرداخت مشخص دریافت کنند.
در دهه‌های قبل نیز برخی فروشندگان کالا یا ارائه دهندگان خدمات اقدام به فروش اقساطی می‌کردند. این فروش اقساطی نیز نوعی ارائه اعتبار یا همان BNPL است، با این تفاوت که در حال حاضر مجموعه‌هایی غیربانکی به‌صورت تخصصی وارد حوزه اعطای اعتبار یا BNPL شده‌اند تا دیگر نیاز نباشد کسب‌وکارها به‌طور مستقیم درگیر فرایند اعطای اعتبار به مشتریان خود شوند.
مزایای خرید اعتباری
در طول مطلب به برخی از مزایای خرید اعتباری اشاره شد. اگر بخواهیم فهرست‌وار به مزایای خرید اعتباری برای متقاضیان اشاره کنیم، باید گفت این مزایا عبارت‌اند از:
- امکان بهره‌مندی از اعتبار با سودی کمتر از وام‌های بانکی
- صرفه اقتصادی با توجه به نرخ تورم در کشور
- افزایش قدرت خرید افراد
- عدم نیاز به ارائه چک، سفته یا وثیقه‌های با ارزش بالا مثل اسناد ملکی
- نرخ بهره کمتر نسبت به وام بانکی یا نرخ صفر در بعضی از خدمات
- عدم نیاز به مراجعه حضوری به بانک یا مؤسسات مالی
جمع‌بندی
استفاده از سرویس‌های اعتباری روشی پرطرفدار برای پرداخت هزینه کالا و خدمات در سراسر جهان است. با پیشرفت فناوری‌های مالی در ایران طی سالهای اخیر، امکان انجام خرید اعتباری برای مصرف‌کنندگان ایرانی نیز فراهم شده است و مجموعه‌هایی وارد فضای اعطای اعتبار شده‌اند که با شرایطی بعضاً بهتر از سرویس‌های سنتی، امکان خرید اعتباری را برای مشتریان خود فراهم می‌کنند. با توجه به شرایط اقتصادی کشورمان و در نظر گرفتن نرخ تورم، استفاده از خدمات اعتباری می‌تواند یک گزینه به‌صرفه برای مصرف‌کنندگان کالا و متقاضیان استفاده از خدمات باشد.
لینک کپی شد