FTP چیست؟ پروتکلی با قدمت 50 سال!

اوضاع خیلی پیچیده بود! 50 سال پیش را می‌گویم. زمانی که حتی انتقال فایل بین دو کامپیوتر هم می‌توانست به یک سردرد اعصاب‌خردکن تبدیل شود! به همین خاطر بود که پروتکل FTP ارائه شد.

داستان یک آغازگر با نام FTP

سال‌ها پیش و مدت زمان کوتاهی بعد از اختراع اولین کامپیوترها، انسان‌ها با نیازهای گوناگون بسیاری مواجه شدند. یکی از برجسته‌ترین این نیازها، انتقال فایل بین دو یا چند دستگاه بود! در آن زمان برای انتقال فایلی حاوی چند عدد، باید با روش‌های قدیمی – مثل فلاپی دیسک – آن را از دستگاه اصلی استخراج می‌کردند و سراغ دستگاهی می‌رفتند که قرار بود فایل به آن منتقل شود! انگار به‌جای دانلود یک موزیک، بخواهید تا فروشگاه بروید و دیسک آن را تهیه کنید. زمان‌بر و منسوخ! در واقع می‌توانیم بگوییم FTP کاری کرد که امروزه دانلود و آپلود فایل‌های مختلف به‌راحتی انجام شوند. یک آغازگر!

در این مقاله FTP را برایتان تعریف می‌کنیم، با کاربردها و البته جانشین‌هایش آشنا می‌شوید، چگونگی استفاده از این پروتکل‌ را می‌آموزید و اصطلاحاتی مانند FTP Client و FTP Server را هم یاد می‌گیرید. راستی می‌دانید پروتکل چیست؟

پروتکل چیست؟

قبل از اینکه سراغ معرفی FTP برویم، باید بدانیم با پروتکل آشنایی داشته باشید. مقاله پروتکل چیست؟ در وبلاگ ایران‌سرور، تمام دانستنی‌های لازم را در اختیارتان می‌گذارد؛ اما اگر بخواهیم خیلی خلاصه اشاره‌ای به مفهوم آن داشته باشیم، باید بگوییم:

به مجموعه‌ای از قوانین که مربوط به قالب‌بندی و پردازش داده‌ها است، پروتکل می‌گویند. در واقع پروتکل‌های شبکه، مانند زبان مشترک کامپیوترها هستند. به کمک این زبان مشترک، دستگاه‌های الکترونیکی می‌توانند با یکدیگر در ارتباط باشند.

FTP هم نوعی پروتکل است.

پروتکل FTP چیست و از چه زمانی به وجود آمده است؟

احتمالاً اولین سوالتان این است که FTP مخفف چیست؟ FTP مخفف عبارت File Transfer Protocol است. همان‌طور که نامش این موضوع را بیان می‌کند، وظیفه آن انتقال فایل‌ها بین دستگاه‌های مختلف است!

بیایید زیاد موضوع را پیچیده نکنیم. ماهیت کلی به همان آپلود و دانلود کردن که همه می‌شناسیم برمی‌گردد!

در سال 1971، فعالان آن زمان شبکه نیاز به انتقال فایل‌ها بین دستگاه‌های مختلف داشتند. برای مثال کامپیوترهای یک دانشگاه بزرگ را در 50 سال قبل تصور کنید. روزگاری که امکانات ساده‌تر بودند و انجام امور پیچیده‌تر!

 اگر می‌خواستند فایلی را از قسمت A به قسمت B – که فاصله زیادی با قسمت A دارد – منتقل کنند، زمان و انرژی زیادی هدر می‌رفت. به همین خاطر پروتکل FTP اختراع شد تا این کار خیلی ساده‌تر انجام شود. بدون نیاز به جابه‌جایی فیزیکی! 

FTP طی نیم‌قرن گذشته، تغییرات بسیاری را به خود دیده است! به‌روز‌رسانی‌های مختلفی که جهت سازگار کردن این پروتکل با تکنولوژی روز ارائه می‌شدند؛ اما خوب حقیقت این است که گریزی از پایان وجود ندارد!

به آن هم می‌رسیم. قبل از آن می‌خواهیم کاربردهای FTP را بررسی کنیم.

کاربردهای پروتکل FTP: وقتی دود از کُنده بلند می‌شود

همان‌طور که گفتیم، هدف اولیه از اختراع FTP، انتقال فایل بین دستگاه‌های محدود یک شبکه بسته بود؛ اما با گذشت زمان و گسترش دنیای شبکه و به‌دنبال آن اینترنت، معلوم شد که FTP برای مصارف گسترده‌تری هم کاربرد دارد!

 خیلی‌ از کاربران اینترنت ممکن است هیچ‌گاه کارشان گیر FTP نیفتد، اما طراحان سایت و توسعه‌دهندگان وب قطعاً جزو این افراد نیستند! 

یکی از مهم‌ترین کاربردهای FTP که در حال حاضر هم از آن استفاده می‌شود، انتقال اطلاعات از کامپیوتر به سروری است که سایت روی آن میزبانی می‌شود (هاست).

این یعنی برای اعمال تغییرات روی سایت‌تان، می‌توانید از این پروتکل استفاده کنید؛ به این صورت که فایل‌های لازم را از طریق کامپیوترتان به سرور (هاست) سایت منتقل می‌کنید. عموم صفحات وب با استفاده از این روش روی سرورها آپلود می‌شوند. البته در این سال‌ها، برای انجام این کار از سرویس‌های ابری استفاده می‌شود؛ اما خوب هستند کسانی که به سنت‌ها پایبند باشند!

یکی دیگر از کاربردهای این پروتکل، موضوع آموزش است.  برای آن‌هایی که می‌خواهند با ماهیت پروتکل‌های مختلف آشنا شوند، FTP یک شروع کاملاً مناسب است. قدیمی و ساده! 

درضمن هنوز هم برای انتقال اطلاعات بین دستگاه‌ها در یک شبکه بسته، این پروتکل گزینه خوبی است. در شبکه‌های داخلی – مثل کامپیوترهای یک سازمان خصوصی – هیچ فردی خارج از سازمان، امکان دسترسی به اطلاعات را ندارد. پس مشکلی هم از بابت امنیت پیش نمی‌آید.

 صبر کنید! امنیت؟!! یعنی FTP امن نیست؟! نه، به‌همین خاطر هم پروتکل‌های جدید تا حد بسیار زیادی جایگزین آن شده‌اند. 

FTPS و SFTP: همان FTP ولی ایمن‌تر!

50 سال قبل دنیای هکرها و مقوله هک در حد یک فرضیه بود! باورتان می‌شود؟ اما حالا می‌دانیم که جرائم سایبری نه‌تنها واقعیت دارند، بلکه میزان آن‌ها هر روز بیشتر از دیروز هم می‌شود. اگر کنجکاوید اطلاعات بیشتری در رابطه با هکرها و خطراتی که ایجاد می‌کنند بدانید، به دسته امنیت وبلاگ ما حتماً سر بزنید.

از بحث دور نشویم.  تمام فرایندها در پروتکل FTP بدون هیچ‌گونه رمزگذاری انجام می‌شوند! پس دستیابی به اطلاعات برای هکرها مثل آب خوردن است. 

پروتکل‌های جدید و گل‌های سرسبدشان FTPS و SFTP، همان ماهیت FTP را دارند (یعنی برای انتقال فایل‌ها بین کامپیوترهای مختلف به‌کار گرفته می‌شوند)؛ اما بزرگ‌ترین تفاوتی که بین آن‌ها و ریش سفید ماجرا (FTP) وجود دارد، این است که در این پروتکل‌ها، اطلاعات رمزگذاری می‌شوند.

به این ترتیب دست هکرها از اطلاعات کوتاه می‌شود و خطری آن‌ها را تهدید نمی‌کند. در وبلاگ مقاله FTPS وجود دارد که می‌توانید آن را بخوانید. درمورد تفاوت FTP و SFTP هم فقط کافی است به عکس زیر نگاهی بیندازید:

همچنین می‌توانید مقاله SFTP چیست را هم بخوانید.

حالا بیایید ببینیم FTP چگونه کار می‌کند؟

طرز کار پروتکل FTP چگونه است؟

انتقال فایل در FTP protocol از طریق 2 کانال ارتباطی انجام می‌شود.  کانال اول مسئولیت دریافت و انتقال دستورات را دارد. پس از اینکه درخواستی از طریق این کانال ارسال می‌شود، کانال دوم که توزیع داده‌ها در آن انجام می‌شود، دسترسی را برای کاربر مجاز فراهم می‌کند و انتقال فایل را ممکن می‌کند. 

نیازی به گفتن نیست که کامپیوتر درخواست‌کننده و سرور به یکدیگر متصل می‌شوند. این اتصال در دو حالت Active و Passive برقرار می‌شود. حالت عادی هم همان Active یا فعال است که در واقع یک اتصال دوطرفه به حساب می‌آید؛ اما اگر سیستم کاربر Firewall (فایروال) داشته باشد، اجازه دسترسی سرور به کامپیوتر را نمی‌دهد (چون یک منبع ناشناس است). در این حالت اتصال به Passive تبدیل می‌شود.  در حالت Passive سرور فقط اجازه دسترسی را صادر می‌کند و دیگر هیچ‌کاری انجام نمی‌دهد.اینطوری تمام کارها بر دوش دستگاه‌های دیگر می‌افتند. 

برای اینکه از سردرگم شدن‌تان جلوگیری کنیم، در بخش بعدی 3 راه استفاده از پروتکل اف تی پی را به شما خواهیم گفت.

3 روش استفاده از پروتکل FTP

FTP را تعریف کردیم و از کاربردهایش گفتیم. همچنین به ناامن بودن آن و جانشین‌های امروزی‌اش اشاره کردیم. سپس سراغ طرزکار آن رفتیم و حالا وقت آن رسیده تا شما را با روش‌های استفاده از این پروتکل باسابقه آشنا کنیم. اول از همه، روش قدیمی:

1) استفاده از خط فرمان

قدیمی‌ترین راه برای استفاده از FTP، بهره‌گیری از کدها و دستورات متنی است. برای اینکار در ویندوز CMD را داریم و در لینوکس و مک باید از Terminal استفاده کنیم. با گذشت زمان، روش‌های جدیدی برای استفاده از این پروتکل به وجود آمدند.

2) استفاده از مرورگرها

تقریباً تمام مرورگرهای امروزی از این پروتکل قدیمی پشتیبانی می‌کنند. گرچه به ادعای مقاله‌ای در سایت DigitalTrends، روزگار بازنشستگی این پروتکل از راه رسیده و  بیشتر مرورگرها در آپدیت‌های اخیرشان، این قابلیت را به‌صورت پیشفرض غیرفعال کرده‌اند. (امکان فعال کردن آن‌ها فراهم است.)  جدیدترین مِتُد استفاده از FTP، از طریق نرم‌افزار ممکن می‌شود.

3) استفاده از FTP Client

برای درک این روش، باید با دو مفهوم زیر آشنا باشید:

• FTP Client: نرم‌افزاری که روی دستگاه کاربران نصب می‌شود و امکان دسترسی به پروتکل FTP را فراهم می‌کند. معروف‌ترین آن‌ها FileZilla و CyberDuck هستند.
• FTP Server: نرم‌افزاری که روی سرور یک پروتکل FTP نصب می‌شود تا امکان دسترسی را برای کاربران فراهم کند. کار کردن با این نرم‌افزار بسیار راحت است.

نکته: معمولاً برای اتصال به سرورهای FTP باید نام کاربری و کلمه عبور داشته باشید؛ گرچه برخی از این سرورها که عمومی هستند و با نام Anonymous شناخته می‌شوند، نیازی به username و password ندارند.

 در حال حاضر بیشتر توسعه‌دهندگان وب که هنوز هم هرازگاهی از این پروتکل استفاده می‌کنند، به کمک این روش انتقال فایل‌ها را انجام می‌دهد. در مقایسه با دو روش قبلی، FTP Client دست کاربر را بازتر می‌گذارد و کار با آن راحت‌تر است. 

اگر می‌خواهید FTP Server خود را راه‌اندازی کنید، بخش بعدی مقاله به کارتان می‌آید.

آموزش ساخت FTP Server در کامپیوتر شخصی

اگر به هر دلیلی می‌خواهید از پروتکل FTP استفاده کنید، اولین نیازتان یک کامپیوتر به‌عنوان سرور است. برای انجام این کار حتی می‌توانید کامپیوتر شخصی‌ خودتان را به سرور تبدیل کنید. برای سیستم‌عامل‌های ویندوز و مَک می‌توانید  FileZilla Server را دانلود کنید و با استفاده از آن کامپیوترتان را به یک سرور FTP تبدیل کنید. همان‌طور که گفتیم نرم‌افزاری که در سمت سرور نصب می‌شود، FTP Server نام دارد.

نکته: سیستم‌عامل‌های مَک می‌توانند بدون نیاز به این نرم‌افزار هم به سرور FTP تبدیل شوند.  برای انجام این کار باید به System Preferences بروید و سپس وارد قسمت Sharing شوید. در نهایت با فعال کردن گزینه Remote Login مَک شما به یک سرور FTP تبدیل می‌شود. 

سپس برای اتصال به سرور از دستگاهی دیگر، فقط به FTP Client و IP کامپیوتر سرور نیاز دارید.

راستی 2 نکته را فراموش نکنید:

1. اگر می‌خواهید توسط دستگاه‌های خارج از شبکه داخلی هم به فایل‌های‌تان دسترسی داشته باشید، باید تغییرات لازم را روی روترتان اعمال کنید. مقاله روتر چیست را بخوانید تا بیشتر با آن آشنا شوید.
2. اگر قرار است امکان اتصال آنلاین در پروتکل FTP شما فراهم باشد، حتماً اطلاعات‌تان را رمزگذاری کنید تا اسیر هکرها نشوید!

جمع‌بندی

 یکی از اولین پروتکل‌های دنیای شبکه و اینترنت FTP بود. این پروتکل به‌منظور انتقال فایل بین دو یا چند دستگاه مختلف اختراع شد و پایه‌گذار قابلیت آپلود و دانلود فایل‌های مختلف در این فضا محسوب می‌شود. 

پروتکل FTP کم‌کم در حال کناره‌گیری به‌نفع فرزندان جوانش است. FTPS و SFTP دو پروتکلی هستند که با رفع ایرادات امنیتی FTP، جای آن را گرفته‌اند، اما خوب هنوز هم استفاده‌هایی از این پروتکل می‌شود. مثلاً هنوز هم برای انتقال حجم زیادی از فایل‌ها درون سیستم‌های یک شبکه بسته، FTP گزینه مطلوبی است.

درضمن اصلی‌ترین منبعی که از آن برای نوشتن این مقاله کمک گرفته‌ایم، مطلبی در سایت DigitalTrends است.

اگر سوال یا نظری در رابطه با این پروتکل دارید، در بخش کامنت‌ها منتظرتان هستیم.